Posts
نگاهي به «كتاب گورستان» نوشته نيل گيمن
سايه‌هاي تاريك
سيدمصطفي رضيئي
تهران امروز
«نيل گيمن» نويسنده انگليسي، كتاب‌هاي زيادي براي كودكان و نيز بزرگسالان نوشته كه از آن جمله مي‌توان به «كورالاين»، «ج مثل جادو»، «خدايان آمريكايي» و «گرگ‌هاي توي ديوار» اشاره كرد. مجموعه «سندمن» او از نظر نشريه تايم مهم‌ترين اثر بلند در تاريخ كتاب‌هاي مصور (كميك استريپ) شناخته شده است. گيمن روزي در حين دوچرخه‌سواري فرزندش در محوطه گورستاني جرقه نوشتن «كتاب گورستان» در سرش زده شد و بالاخره بعد از سال‌ها اين طرح ذهني روي كاغذ آمد.» (از پشت جلد كتاب)
نيل گيمن نويسنده عجيب‌وغريبي است. او شيفته نوشتن است و در نوشتن مرزي براي خودش قائل نيست. در ايران او را بيشتر با انيميشن «كورالاين» مي‌شناسند و همين‌طور شش ترجمه‌اي كه توسط بهترين نشرهاي تهران، از اين رمان كوتاه منتشر شده است. فرزاد فربد (مترجم مجموعه‌هاي «هنك و سگ گاوچران» و «نيروي اهريمني») مصمم است تا بهترين‌هاي گيمن را به فارسي ترجمه كند. سال گذشته نوبت اول انتشار «كتاب گورستان» منتشر شد و نوبت دوم انتشار آن (در قطع و يونيفرم جديد) امسال به همراه رمان كودك «آد و غول‌هاي يخي» منتشر شد. «ج مثل جادو» هم ترجمه شده است و فربد مجموعه‌اي كامل از كتاب‌هاي گيمن تهيه كرده و به‌تدريج شاهد انتشار جلدهاي ديگر اين مجموعه خواهيم بود.
كتاب‌ها توسط نشر «پريان» (وابسته به نشر «پنجره») منتشر مي‌شوند و از ويراستاري براي يك‌دست كردن نثرها و همين‌طور يونيفرمي زيبا (براي جلوه دادن به مجموعه) استفاده شده كه از جمله نوآوري‌هايي است كه اين دفتر نشر، براي انتشار بهتر و مطلوب‌تر كتاب‌هايش استفاده كرده است (هرچند زيبايي بيشتر كار، به هزينه‌هاي نشر افزوده و هر دو رمان، قيميت‌هاي ارزاني ندارند.) نشر «پريان» مي‌خواهد به صورت كاملاً تخصصي كتاب‌هاي كودك و نوجوان منتشر كند و تمركز خودش را بر ادبيات فانتزي، علمي‌تخيلي و وحشت گذاشته و در اين ميان مجموعه‌اي از بهترين‌هاي ادبيات نوجوانان جهان را نيز انتخاب كرده و آن‌ها به‌تدريج منتشر خواهد ساخت (مجموعه‌اي كه به راحتي از يك صد جلد خواهد گذشت). «كتاب گورستان» ساختار خاص خودش را دارد. اول از همه متعلق به ژانر «فانتزي سياه» است كه در فارسي چندان شناخته شده نيست. ما چند سالي است كه به ژانر «وحشت» خو گرفته‌ايم و تازه توانسته‌ايم «علمي‌تخيلي» را هضم كنيم. اما «فانتزي سياه»، با تمام همخواني‌هايي كه با ديگر ژانرهاي ادبيات كودك و نوجوان دارد، ولي مسير مشخص و معين خودش را جلو مي‌رود. اول از همه فضاي داستاني آن تيره و تار است: پر از موجودات عجيب‌وغريب (نمونه مشهورش در «هري پاتر») است و از سويي ديگر خشونت در آن موج مي‌زند («كتاب گورستان» با به قتل رسيدن تمامي اعضاي خانواده راوي كتاب شروع مي‌شود ولي او مي‌تواند از دست قاتل گريخته و به گورستان پناه ببرد. جايي‌كه ارواح نگهداري و بزرگ كردن او را بر عهده مي‌گيرند.) بعد از تمام اين‌ها، كتاب ترسناك است. وحشت (البته به شكلي دلنشين و جذاب) لابه‌لاي داستان را پر كرده است و سرانجام، اين ژانر ريشه از فرهنگ، ادبيات و هنرهاي اروپايي مي‌گيرد (جابه‌جاي «كتاب گورستان» مي‌توان ارجاع‌هايي به شعرها، داستان‌ها، اسطوره‌ها، هنرها و ريشه‌هاي فرهنگ بومي اروپايي-آمريكايي را در ميان ديالوگ‌ها و پاراگراف‌ها يافت.) مسئله مهم و اساسي اين ژانر، ماجراي تعليق است: كتاب‌هاي گيمن، لبريز از داستان‌هاي كوتاهي هستند كه همگي در يك مسير پيش مي‌تازند تا اثر از دو سوم حجم خود گذشته و سپس برق‌آسا، سوال‌ها به جواب مي‌رسند.
كتاب‌هاي ديگر «فانتزي سياه»، همگي لبريز از همين ريشه‌ها و هويت‌ها هستند. اما نيل گيمن، نويسنده متفاوتي است. او را مي‌توان در ميان نام‌هاي تاريخ ادبيات جا داد و كتاب‌هايش از همين الان، بين كلاسيك‌ها جاي گرفته‌اند. «كتاب گورستان» توانسته انبوهي از جوايز مطرح ادبي را ببرد، مانند: مدال نيوبري 2009 ميلادي، جايزه هوگو 2009 ميلادي، جايزه لوكاس 2009 ميلادي و مدال كارنگي 2010 ميلادي. جايزه براي نيل گيمن، مسئله تازه‌اي نيست. او عادت دارد كه ديده شود و مدال‌ها، جوايز و لوح‌هاي گوناگوني دريافت كند. او نويسنده‌اي توانمند است و ذهن او، مي‌تواند چهره‌ها، شخصيت‌ها و موجودات هولناك گوناگوني را از ميان سايه‌ها و گوشه‌وكنارش بيرون بكشد و جلوي روي خواننده قرار دهد.
مسئله‌اي در ترجمه باقي مي‌ماند: چرا كتاب از زيرنويس سود نمي‌برد؟ نام‌ها احتياج به توضيح بيشتري دارند و با وجود معدود زيرنويس‌هاي موجود، كتاب جابه‌جا نياز به توضيح‌هاي بيشتري دارد. با توجه به اينكه ساختار كتاب كاملاً غربي است (نگرش نويسنده به «گورستان» و همچنين تصوير پر از دار و درختي كه از گورستان نقش مي‌زند، با فرهنگ ما چندان همراه نيست) كتاب نيازمند مقدمه و موخره‌اي بود كه توضيح‌هاي تكميلي به اثر اضافه كنند ولي جايشان خالي مانده است.
با تمام اين‌ها، «كتاب گورستان» يك اتفاق در زمينه نشر كتاب‌هاي كودك و نوجوان محسوب مي‌شود: از يكسو استفاده‌اي حرفه‌اي از يونيفرم براي عرضه آن صورت گرفته و از سويي ديگر ويراستاري حرفه‌اي روي آن انجام شده است. كتاب از يكسو براي خواننده نوجوان جذابيت‌هاي خودش را دارد، از سويي ديگر مي‌تواند مخاطب بزرگسال را به خود مشغول كند. فرزاد فربد مترجمي حرفه‌اي است و حالا سعي مي‌كند تا نشري حرفه‌اي را اداره كند
